KA HRINGNUN LAM TLUONG ( BUNG - I )

                                          KA HRINGNUN  LAM  TLUONG  ( BUNG - I )

                                           - John Lalsansuok Parate   

                 

Kum 1984 Thlazing (August) ni 4 in ka nu le pa an in nei a, ka pa hming chu  Hranghminglien Parate ka nu Rebeck Lalmuonpui hai  an ni a. Senvon khaw suok kan nih.Ka nu le pa'n lungril ngaituona inthûk tak,an ni anga rimsi taka um ding an mi phal naw  leiin hma tieng a inchûkna tieng pang a ruol kan ban ve theina ding tiin rimsik in huomin nei le nei lovin ka nu le pa chun Rengkai-ah kum 1992 khan an mi lo chuongkaipui ve ta a. Ka pu Lalremkhum Sinate hai in hmuna in nghatin chuong chun kan hung khawsa tung pei a nih. Kum 1993 Thlaphal (November)  ni 12 zing 4:30am khan Pathien malsâwmna dawngin ka pa le ka nu hai inkâr ah an nau laia an nau pasal neisun ni dingin ka hung insienga. Nau pasal nei talo dinga inring a an um chu ringlo takin pasalte niin khuo ka lo hung hmu ve ta a; ka pa'n a mi lawm taluo leiin bawng pahni kein ami lo lawm fûk zet ka nih.

Unau piengpui pathum neiin a naupang tak ka ni nghe nghe.Ka unaupui hai chu senvon-ah piengin,kei ruok chu Rengkhawpui-ah pieng le seilien ka nih.Pathien ṭhuoina zarin kan suongkuo chu retheite ni inlang khawm kan nei tawk tawk a chun kan hlim ve êm êm hlak. Ka nu le pa hai an in ngeiin nupa hlim thei tak an niin ka hriet.Chuong ang bawk chun unau khawm inhmangai ve êm êm el kan nih.

Pathien mawlsâwmna a fâk a va fâk el theilo ding tam tak kei ma chunga hin hangin sût chet chet chun ka nu le pa hai tieng ka pu le pi hai ve ve hi an nau hai hi Pathien ṭi mi tak,khawvêl hlimhlap chêna inkeibal tu khawm an um in ka hmu nawa, keia ding tak chun kan siengna rûn lum,rûn mawi hi hnuoia ka rothillai chun a hlu tak ve pakhat chu ani ve el awm.

Naupang sikûl kai thei ruol ka niin Rengkai Govt. High Sikûl ah ka kaia, ka ṭap der luotin zingkâr sikûl vawithumlai ka thaw a kei ka leiin ka Chunga nu khawm kumkhat pâwl sawn lovin ka suk châm pha hiel a nih.Hun a hung liem pei chun pawlkhat chu ka hang thaw ta ngeia leh, nu le pa hai ṭhahnem ngaina ûksak hrim hrimlo khan a chang leh sikûl kai peiloa in a hang um mei mei kha ka nuom thei khawpel.

Hun a hung fe peia tûk khat chu ring naw tieng deiin vartak kan suo ta nghe nghe a, ka kekawr chu an zawng khawma hmu intakna ding deu tiin mansa suongah chun ka lo thup ta ngei a. Thaw fûklo deu chun ka sûnghai po chun an hang dap kuol an hang dap kuol chun mansa a chun a kai peilo pa kekawr chu an mi hmudawk pêk ta hlau el a. Darkar tam a um tâk naw leiin inhmaw deuin ka ni naunu Thari chun amin siemtir a, inhnu deuiin sikûl chu ka la va kai  tho a nih. Chuong ang bawk chun, sikûl kai peilo chung thu a chun a vawihnina dingin ka hang kai pei naw nawk ta ngeia.Chu zet chun dawha insuona hrim hrim um ta lovin ka pa chun Pherhnungkherin a mi hrem ta nghe nghe a nih.Ka lo va hangin thlaw lawm lawm ngei deh!!

Khawsak dan a hung danga um na a dangtâk lei chun, mâni in nghet neia khawsa kan ni naw leiin in thla tin leiman chawiin kan hluo a.Fâk fawm zawng kan ni ang hrim chun khawsakna a harsa dit le inhnar nei hunlai tak kan ni bawk.Kan nu le pa hai lungril kan lo va suk sawl awm ngei de aw..!!

Kum le ni hai a hungin herpei chun Pathien remruot thiem kan chungah chun (Rimsik in huomin nei le nei lovin ka nu le pa hai an lo tumru ve na chu) Pathienin a malsâwmna chun hung hnawtzui peiin  kum 1998 chun ka piengna Rengkhawpui khawsung a vek chun in hmun chu kan lo nei ve thei ta a, tu rûk hin chun mani in lum sung ngeia khawsa thei ve kan ni tah.

Khawsakna tieng ka thlîr phat phat chun rinumtaka mihai anga neinung taka khawsa kan ni naw lei hin a mawlsâwmna ka tiem seng naw zie a min ngaituotir tâwp thei ngai nawh. Rev. H.P. Runremthang a hla phuok  LALPA MI ŢHUOI DAN

"Tiena Jakob khuolzin angin

Saruok elin kan pên suok a;

Tu ruok hin chu I malsâwmna,

Ka tiem khawmin Lalpa, ka tiem sêng nawh."

   Hi hla thu hi changtin hin ami hne êm êm khawpela a ma chan ang hi ka chanah a tlung ve ni'n ka hrieta a hla khawm ka zal zatin ngaithla'n amin awiin hlaktu tak ani hlak.Harsa taka khawsa kan ni leiin ka hringnun lam tluong ka lo pal ta chinah chun thil tam tak inchûk le hriet ka nei tlawmte hang târlang zawk ka tih.

1.Rimsikna a Hmangaina - Hausa kan ni naw a, pasitak kan nih ti ka hrieta chuonglai zingah chun keia hin tamtak a min ngaituo tir hlak chu..Rimsi tak a ka lo seilien ve na chun mi dinhmun hrethiem pui theina lungril neia, mi hmangai êm êm a lungril ka hang nei thei dam chu ka ta ding chun malsâwmna pakhat ve chu a lo nih. Mi nei nungtak tak ei chengna khawvêla um haiin mi anrethei ti mit ngeiin lo va hmu hai sien khawm, a tak ramtak tak a chun an lungril ngaituo ve ang chu van tem sin phak kher dingin ring a um nawh.Vawitam tak ka nu bulah kan zâwt vet hlak chu tu chena " Nu ka hlimin ka vang lawm êm êm de aw... in hmun ei hang neia, ma ni in lum ngeia ei hang cheng thei ta dam hi maw..nu...?" tiin. Mi in hluo chun "suok dawt el ta ro" ti hi inlau a um êm êm, nuom pawnga in hluo ding hang zawng chu a awl ai naw dingziet le lungril a sawl ding ziet chu ka hmei lul nawh. Rimsitak taka um (kan dinhmun anga) in le lo neilo thlatin leiman chawia chenghai ka hmu hin chu ka hmangaiin ka lainatna hi a hung sukzuol nawk hlak chu a nih ie..

2.Hrietthiemna - Ka chienlai chun iengtak tak ka lo ngaisak ve kher ngai hran nawh a;sung le kuo hai kan in ah an hung tlung ding ti hriet chang chun ( zak si deu ruoi chun) beiseina lientak lo neiin ka lo um ve hlak ti chun 'hmuom thlum man ding' hlaw rek el ding tiin ka lo tuong thei khawpel.Tuchena ka pa chung chara mi ka papui Thangparthuom lem chun mi duot a duot  Bawia ti hmingin a mi ko hlak ka nih. A hung ding ti ri ka hang hriet chang chun ( aw, ka fâkthei kung a hung nawk ta ding ani chuh) ti hielin ka lo nghâkhla thei  êm êm el. Fâk thei ani hrim hrim chun du naw hi ka nei vang ve khawpel.Chu bak khawm chu nilo, in sunga a duâm tak ka ni hlak a,pakhat chau dit tawk ngailo u haiin pakhat annei chun kei chun pathum bêk ti lungril ka put a. Fiemthu'n "Nuhmei khawm pakhat chau dittâwk lovin pahni nei  i tih" ti khawpa fâkthei du le lo duâm ka nih.

Chuong ang pei chun kei ka anga du du fa phâklo ngirhmun anga mi tam tak ka kâwl le kieng vela um hai ( mi fâkthei inhnar tawk naupang) ka hmu phat chun ka chienlaia ka lo um ve danhai a min ngaituo suoktir hlaka chu taka inthawkpei chun hrietthiemna neiin ka nei ang tâwk tâwkin tiktlai takin naupang ka hmu chun zuk inchâwkpêk/pêk el na lungril ka hung nei thei  pha hiel  a nih.

3.THILṬI UM - In sung inhawi tak inthuruolna in sung chu thil dang po po neka inhawi laia ka lo ngai le ka hriet pakhat ve  a nih.Asanchuh, in sung anhawi chun ei lungril po po a suk inhawi vawnga, khawlai hmun hmun a suokin ngaituo nei hlak inla khawm in sung insel inhal a um chun ei thil thaw lunglût takin thaw theilo in lungril a kap tlat hlak.In sung ei hlimin ei inpâwl ei hohlim dam dam hin chu hnuoi vânram ti hiel thei khawpa ka lo ngai ve a nih.Siengkhawm, in sung inthruol thei tak ni hlakin um hlak sien khawm pasietna leiin in sung  khawm buoina chi hrang hrang harsatna a siem hlak leiin ṭi a um takzet a nih.

Uday Park, South Extension Part-2
New Delhi