RAMȚUNNA

                                                ~John Lalsansuok Parate

Mihriem hi rannung ang in a ruola khawsa ei na;                     

Amiruokchu, insûng tieng mihriem nunphung a chun inkhaikhin ruol lo chu ei nih. Khuote inkil êm êm, hmun tlang insampui khawpa zâu lo Thlabal khuo a chun Vunga le a sûnghai chu an khawsa a. Anni hi sûngkuo inbil êm êm lo, sûngkuo tam rak lo hi anni a, nau pathum an nei a, an nauhai chu Hminga, Ruoti le Țhuoma hai an nih. In sûng rethei ve tak an in sûngah khawm mazû an țap ti hiel khawpa rethei an nih. Sienkhawm, an insûng chu tha fân um tak, insûng inthuruol thei êm êm el hi an nih. An nauhai hlak an fel in an inngaitlâwm thei hle bawk. Khawsûng nu-le-pa tam tak in an nauhai entawn dingin an dit thei tak zet a; nau khawhlo kâwmaw deu nei hai chun Hminga hai unau saw entawn ro, ti khawp in an nauhai zîtirna’n an hmang hat hat hlak.

Ruoti hai unau chu an rethei êm leiin a unau chanpuihai chu sikûl kai nuom ve hle hai sienkhawm an rethei luot lei chun sikûl kai thei vawng ding ngirhmun a chun an um naw a; chuongchun, Ruoti ruok chu thei tawp suo chun an hang inkaitir bîk ta lem a.

An sûngkuo a an nau nuhmei neisun Ruoti chu an insûng a chun an duot thei êm êm. A țahai khawma an en lawp lawp a lo nih. Ama chu nuhmei e ti ding ni lo in a fel in thaw rin nei lo nuhmei mawngzâng tak hi a ni a. A fel ang hrim in an khawsûnga a ruolpui tlanglaktehai chun pâwl an inhâwk thei êm êm. A ruol chanpuihai chu pawl hran bîk tu khawm a nei nawh,  anachu a sikûl  kai na tienga inthlawppui ruol pahni a nei bîk a, a ruol pakhat Hnêmi chu mi rethei insûng ve tho hi a um ve a.  Sienkhawm, phawng phaw hlet  deu el hi ani a, pakhat Sangi ve chu insûng mi neinung ve deu, an chengna khuote nisienkhawm anni khawsûng a ding chun a nei deu insûng an nih.

Ruoti hai ruolhawn pathum chu an inpâwl ngei tâwl êm êm a, an fe na tieng tieng an inzui a. A pum-le-mei ti ang khawpa inzui le inkawp an nih. An inpâwl ngei tawl lei chun an insûng hai khawm lut­-in-suok na’n an inhmang tawn vawng hlak a. Sienkhawm, Sangihai inah an um vêl châng in Ruoti ruok chu an phalam thei in inhawi naw a ti lungril ruok thei khawp el a. Tûk khat chu Ruoti chu a ruolnu hai dinhmun le an insûng dinhmun chu a hang tekhi chun an ngai sie rum rum ta a, hieng hin an ngaisietna thu chu a hang in zâwt  ta a:

“Kei Thlabal lanu e,

Vunga hrai,Chawngi hrai,

Rethei hrêngthîr mî’n bun;

Țap khuo hruolhrui ang kei zam a,

Ţap lai nau ang nui,

Khawvêl min zîm ta e.” ti’n.

Ruoti chu a lungril a na thei êm êm a, khawvêl tieng a hang thlîr chang chun an rûn lum le mawi chu inhawi tak nisienkhawm a khawvêl khawsakna tieng chu a rinum a ti êm êm a nih. Ruoti chan a se tlâk hle a,  a sikûl kai na man (tution fee) hai khawm pe thei lo in um zing zing a ni leiin a ta ding khawm chun a chanhai tlâk hle bawk a nih.

Kumhai a hung thar pei chun an ruolhawn pathum chun Higher Secondary chu an hung zo ta a. An ruol lai a khawsa thei tak an ruolnu Sangi chu hun chawm lo te a chun inchûkna insâng lem bêl dingin  khawpui pan dingin an siem fel ta thut bîk el a. Inngai hle hai sien khawm an ruolnu chu khawpui pan dingin an inthla suok ta a nih.

Ruoti le a ruolnu ruok chu khawpui bêl a inchûkna insâng lem beisei nuom ve hle hai sien khawm an dinhmun chun a zo ta naw leiin an sunzawm thei ta naw a. An khuo kawl a hlak chun pâwlsawm pahni chung inchukna a um ta naw leiin sunzawmna ding an nei ta naw a, inchûkna chu an châwl san a țul el ta a nih.

Kum tâwp a hung inher ta ding chun an ruolnu an ngai êm êm Sangi chu Isu piengchampha (Christmas) hmang dingin vengtieng a hung chuongkai ding thu an hriet chun a ruolhai pahni chun an lo nghâkhla ta êm êm a. Ruoti hai khawm chu inhawi ti tak in Isu piengchampha hmang ding chun an lo in siengsa nasa khawpel.

Mimtuk thla (December) tawp tieng a hung ni chun Sangi chu an vêng Thlabal a hung tlung ding chun Ruoti le Hnêmi hai chun hlim êm êm in an lo hmuok a. Sangi chu a khawpui umna chanchin tam tak a hril hmu tawl a, a ram inhawi zie thu le khawpui mihai lo intlânsiek nasat zie le khawpuia inhlawna ding a tam zie hai a hril tawl chun an ruol pahni chun an lungrila chun beiseina le inhâwkna tam tak a pêk tawl hle a.

Isu piengchampha chu hlim le lawm tak in an țumțiek hnung chun an sûnghai le an inbiek rawn hnung in Ruoti le Hnêmi hai khawm chu an ruolnu chu khawpui Vairampur (New Delhi) tieng sinhai thaw a an sûnghai an țhangpui thei tâk duoin ti’n zuithlâk dingin an inthawk dawk ve tum tah a.

Ruoti chu an insûnga naupangtak, an nuhmei neisun a ni ang hrim chun a khât a ram țuon ding chu a sûnghaiin an ngaituo lai zingin puitling inchûkna a ni dingzie hai an chun Ruoti chu hlim tak in an inthla dawk ve tah a.

A zîng a chun Ruoti hai chu dam tak in Vairampur chu an tlung chun harsa an ti khawpel a, a khawmuol hlak an veng nêkin a lêt thum in a lum lei chun um harsa an ti ta bêk bêk a. Khawmmuol lum an tuor naw leiin damnawna’n a tlâkbuok a, an sum chawi suk chun sawt a dai tâk naw bawk leiin an harsa ta hle a. An inhluo dinghai chu a um sa nisienkhawm sin chu an duthusâm an la hmu thei naw a. An inhluona man ding leh an fâk ding hai le chun an intodel thei ta si nawh, Ruoti chu a lunngai vawrtawp leh a nun khawm thlahlel zo ta naw ding ti ang khawp in a lungril sawlna’n a rûn hlak a. Sienkhawm, an ta ding in hun rângkachak hun lawm um chu a hung inher ta thut a, sinhai an hung hmu ve ta a. An ruolnu Hnêmi chu thuomhnaw zawrna (Mall) ei ti ang hin a thawk a, Ruoti khawm chu Call Centre ah a thawk thei ve ta nghe nghe a.

Kum a hung invawi chun an thâwk khat retheina chu  tlawmin a hung inkâng ta met met a. An sûnghai khawma tlawm-a-zâwng an hang thawn thei ve ta bawk a. Kum 3 an um tling chun khawpui chu inhawi an ti ta êm êm a. A khaw phêk dung-le-vang khawm an hrut thei chun inhawi an ti nawk zuol ta êm êm, sienkhawm, a ruolnu Hnêmi chu a phawng phaw hlet ang hrim chun khawvêl inhawina chun a lo man ta a. Zu-le-sa hlim hlap chênin  a hun hai chu a hmang el tah a. Chuong chun a sinthawna tieng reng reng chun thil țhalo tam tak pawisa sum tam tak tak hlaw dawk theina ah chun a lo tlu lût ta lei chun a sûnghai chu pawisa tam tak tak dam thawn theiin, an inhai khawm chu țêklei dam in an hang bawk bîk ta el chun Ruoti nu-le-pahai chun an naunu Ruoti chu an hrietthiem naw letling êm êm el ta a. A sûnghai chun an nau nu Ruoti chu khawvêl inhawi a chênna  leiin a ruolnu Hnemi hai ințhanghrat ang in an insûng a ngaituo ta naw am a ni  aw, ti khawpin Ruoti chu an ngai maw ta hle nih.

Ruoti’n a ruolnu khawsak dan chu a mawi a ti naw hle hlak a, an sûnghai khawm an khawsak dan chiengtak in a hril nuom mang si nawh. Hnêmi chun Ruoti chu a hma anga um a, inhawi tak a um zing pum in sum tam tham tak hlaw dawk theina le an dinhmun hai suk inkângtir theitu a ni dinghai hril in a thlêm ve tah a.

Hnêmi: Bai…! Ka unau ang charin ka en che a, inhawi I ti na ding ka hril ding che..?

Ruoti :    Ruol, iem an ta a…? I mi hril nuom chu..                                                        

Hnêmi:  Enta bai, ei dinhmunhai keikhawm ka hriet a rethei tak ei ni a, keikhawm in kan  rethei ka hriet a, nangkhawm inrethei in harsatak in nih ka hmai nawh. I hrietthiem an naw bai..?

Ruoti:   Aw..,Hnêm ka hrietthiem ngei anachu…!!

Hnêmi: Ash!! bai iem anachu..i ti pei a. Tuta ka ngîrhmun hi I hmu naw a hawi ie…

Ruoti :  Ka hmu annawm ruol. I umdan angin ka um chun chu ka sûnghaiin mi hre dawk hai sien iengtin am an hmel hmu ngam tang ka ta ruol..?

Hnêmi:  Bai lungngai ding a um ṭhak lem, mi en tala’n kum tam hieng hin ka um a chu tukhawma mi hre dawk teu teu lo hai a.

Ruoti:   Kan hlauthâwng annawm, Hnêm.. hmatieng thil ding iengkhawm ei hrietlâwk thei si nawh.

Hnêmi: Bai.. I ho tet-tut thei taluo.

A ruolnu’n chuonga a thlêm a thlêm hlak lei chun ngaituona a pêk sei thei khawpel a. Ruoti ta ding chun zânmuo intuorem ngaina reng reng a um ta nawh, vawitam a khawsakdan ding ngaituona’n a hunhai a hmang hlak lei chun. Tûkkhat chu Ruoti’n “Ka ruolnu  angin um ve lang sum khawm tamtak hmu vêng ka ta retheina mithai sukdel in ka sûnghai khawm hi tuta nêk a tam lem in țhangpui thei tâng ka tih” ti’n thutlukna chu a siem el tah a.

Kum-le-ni hai a hung liem a, hun sâwt tak Ruoti a um khawhlo ve ta hnung chun natna inrik takin a hung man ta el a. Ni tam thla tamtak an enkawl hnung khawm chun iengkhawm țhathnemna taluo chu a nei thei ta naw a. Natna inriktak in a nat lai chun ringlo deuin Tirko pakhat chun a hung kan thut a, Ruoti’n a chanchin kimchang takin a lo hril chun Tirko pa lungril chu a them ta hle el a. Chu Tirko chun Ruoti kuomah chun thu tam tak a hril tah a.

Thil, hmuthei lo, a sin thaw ruok chu chieng taka hmuthei le hriet thei ang bawk chun Pathien Thlarau chun Ruoti mihriem lungril sunga chun sin a thaw a . Inngaihlutna a nei tlawm zo chun a suolzie inhmuna chun a ngaidam theitu kuom tieng chun ân fe tir a; chun, lungril hin thangpui a ngaizie a hrietsuok tah a.

Zîng nisa-suok mawi tak in thildanglam rak an sirna’n  an tlun pek naw a. Thangkawl rawnah chung tûrni an herliem khawm chun a rik phurhai a zângkhai pha chuong hek nawh . A hnuoi hringnun chu hun sawt a insuktlâi tumin, ṭapna varal kai dingin luoithli leh an sawp khawma umzie reng a nei ta nawh.

Mi fel tak ni a, an khawtlânga mi inhnar le mî ngaisâng êm êm lo ni hlak chu a chansietna lei le, a thutlûkna indiklo a hraw ta leiin Ruoti chu a nun chun a suksiet pha vawng tah a. Ruoti ta dingin hringkhuo a chan reng hi insîrin van a ur; phut thar nawk thei nisien, sienkhawm ni le thlahai chu tuiluong angin kîr rêng tum lovin an liem pek pei ta lem a…

“Tlangin mi sel naw ro,

Hieng hi maw an hril damlai thlanthim hringnun zie.

Khuonu…, za ngai la;

Ka chun ka zuo,

Mi ngaidam mawl ro aw…!