HRINGNUN TLUONG LAM

HRINGNUN TLUONG LAM

Life is lonely, evil, pitiful, miserable without God

Ram ngawpui a hin thing a sȃng a sȃng tȇl intuoi insȃng le ṭha deu deu hi an um a, thingkȗng pakhat ve ruok el chu tum ṭha lo deu, a kȗng le kȃu vȇl chu kawi a kawi thei a um ve a. A sȋr vȇla thingkȗng ṭha deu deu hai chun dȇusaw deuin ‘Zȃngpȃwng, I ṭha maw?’ ti’n an hang ti deu chawt chawt hlak chun, damman a nei naw’n anhriet thei ȇm ȇm hlak. “Ieng ding a hieng hin Pathienin a mi siem bȋk am a nih. Ramvȃkhai chȃwldamna ding nisien, vatȇ nisien, bȗk ankhuor theina ding tȃwk khawmin ka ṭha nawh. Ka thingkȗng chanpuihai angin ṭha takin in sȃngin kȃu ṭhatak insuo ve thei lang chu aw” tiin duthu a sȃm vȇl hlak a.

Nikhat chuh, thing ngȃwrtu chun thinghai a en vȇl chun thing an tuoi insȃng le ṭha deu deu hai a hang hmu chun a mit a lȃk ta ȇm ȇm el. A hrei a phawrsuok chun thingkȗng ṭha ȇm ȇm el hai chun “a mi ngȃwr ngei ngei ding a nih” tiin an inthin hlar hlar tȃwl tah a. Thingkȗng ṭha lo deu a inthawk chun a hang ngȃwr ṭan tuma, a thingkȗng a hang biechieng chun ‘hi thing hin hmangtlȃk insuo naw nih’ tiin a danghai tieng chu a pan lem dai ta a. Chu hun chun, thingkȗng ṭha lo deu chu a ṭhat naw na tak chun a ta dingin damna an tlun lem el tah a. Chu taka inthawk chun piengken zie mawilo ȇm ȇm a nei chu Pathien kuomah nuorna’n hmang ta lovin, lȃwmna’n a sip lem tah a.

Hlaphuoktu’n: “Ka umdan le chan,

Ka thu an nawh;

Iengkim chunga thuneitu chun,

A nuom danin a rȇl a nih.” Tiin a lo phuok a.

Thingkȗng khawm kha a ma ang a thingkȗng ve tho a hang en chun ama le ma an sit ve hle. Pathienin a chana a lo ruot dan chu hrethiem lovin hunhai a lo hmang a. Sienkhawm, an chunga ro hung rȇltu ding a hung indawk char chun, ṭiin an lovin khuor dawr dawrlai chun, tlȃwmtaknun a chun damna a tlung ang khan ei mihriem chanpui hai hringnun a hin hrilsenglo ding khawpin eiin tluktlau a nih.

Mihriemah hin uongna an sȃng awl ȇm ȇm a, uongna leiin tȗkhawm mani le mani an inthlat ti hriet ding a um rak nawh. Ami sȃtthlȃktu ruok chuh Pathien kuta um a nih. Eini hnam lai chu mi hnuoisie bȋk ei nei nȃwn a'n lang a lȃwm a um. Chulaizingin, Lalpa’n amin ṭhutna hi hreloa nun ei hmang vai vai chun nakie chun inringlo hin Pathienin a mi la sȃtthlȃk ve ngei ding a nih. Mani chantȃwk a lung-awilo a Pathien mi siemdan le amin ṭhutdan hai hrethiem lo ta ding chun nun hi a beidawng hlak a, mani le mani hringna chen inlȃktirna khawm an tlungtir hlak a nih.

Inthlȃk danglam hi a ngai a, mitin hin ei ngai seng bawk a nih. Khawvȇl hin hlimna le lȃwmna famkim a mi pȇk thei naw a, ei hang hlim maw ti ding hin lungngaina’n a mi zui nȃwk el hlak bawk. Pathien ṭhanglo nun khaltu chun lungngaina tuokin, a la tuok zawmpei ding chu a ni sie.

Mi hausa khawm an hawi anti thei tak tak chuong nawh. Mi hausa ei tihai khawm hi sil le bil chu antlasam lȇm ie! Nachuh, chantȃwka lungawi nawna ding an nei ve tho hi a lo nih. Țawng ṭhalo ni naw sien. Khaw pakhat (hming thup) a chun mi hausa deu an nei a, pawisa hlak a hau, mi Paybook hlak a kawl rȃwn, pawisa pung hlak khawn ding a hau hle. Nachuh , Hmar tlȃnglo bu inhnik a fȃk nuom a chu a fȃk thei ṭhak le, a taksa’n a hnȃwl tlat leiin vaibu a bei nghek nghek a ṭul sie.

Mi pasie khawm lungawina tluontling khawm a nei bȋk chuong hran nawh. Inhnarna’n a sip ve tho. A nȇka insȃng a hmu phȃt phȃt leh a hlimna a bo a thȋekna’n a sip liem a, suolna’n a hung sip nȃwk hlak el bawk. Setan hlak a thil tum chu a hlawtling nȃwk bawk el sie. Hringnun hi khal a van tak ngei deh!

World Health Organisation (WHO) Sept. 2017 a an insuo dan chun sec. 40 sȗngpei hin mi pakhat pei mani le mani inthat an um ti’n a hril a, an hrillȃwkdan chun kum 2020 a ruok chun sec.20 pei a mani inthat an um dinga ring a nih.

KUM	MANI INTHAT
2015	28
2016	16
2017	22

Khawvȇl pumpui sȗng thlȋr loin Churachandpur hang besan inla, report ka lo hmu ve danin thi pȃngngai niloa mani le mani inthat hih hiengzȃt ei hang hmu a. Hieng hai po po lai hin lungril buoi leia inthat lem chu tam lem ȇm naw ni hai a, hieng hai hi nunbeidawng tak tak leia mani inthat ni ngei ding an na. Chulaizingin, mani inthat ṭhel khawm tam tak um ngei ding an nih.

Kan ruolpa pakhat a hming zepsa dȃl inla, kum tam liem taa thil tlung a ni tah a. Zȃn khat chuh a khawlai lȇng ṭin chun an inkawtkhȃr frame-ah chun a loin khai hlum ta el a, a mobile phone-a a hla ngai chuh “Phuloh pui maw ka lo tawn che, Kei tuar an a na lua e; Aw di phuloh nang vang maw, Nau ang ka lo ṭah.” ti hla hi a ni a. A hlathua a chȇngna lei a an khai hlum ti ruok chuh hriet ding a um naw a. A san lientak chuh a nun a beidawngna, inngaisietna neia maltak a inngaina a nei lei ni ngei ding a nih. Pathien ṭhanglo nun a ding chun inngaimalna, thlasietna hai hi dozo a harsa hlak a nih. Mihriem ngaituona chun beiseina khȃwl a ȇng ta ngai naw a, lungril ngaituona po po chu fazoin kȃwl nisa hrim a ȇngpȇk ta ngai nawh.

Pȃwlsȃwm pahni kan chȗk ve ṭum khan kan inchȗklaibu dang nekin chemistry hi ka lel deu leiin ka bie rawn takin ka hriet a. Council of Higher Secondary Education Manipur (COHSEM) exam nei hun chun chemistry exam chu ka ti angin ka thawṭha naw khawp el a, exam zo in ka tlung chun ka exam thawṭhat naw lei chun ka lungril a hlim thei ta naw a. ”Ka ruolhai chu hung hlawtling seng an ta, kei ruok chuh hlawtling loin um ka ta, ka sȗnghai suklȃwm bawk nȃwng ka ta, result suok hunah inzak a um ding ziet” tiin kan ngaituo chun ka thla a hung si thar ȇm ȇm, bu khawm fa loin khumtieng chun kan tawm a. A chȃng leh inngaisietna lei chun mittui chu a tla naw thei nawh. Ka pahai chun hrietthiemna neiin ṭhatakin an mi thlȇm an mi thlȇma. 

Thil ka ngaituo chun ngaituo ngur ngur chi ka nina leiin chu ṭum chun iengkhawm ngaituona nei loin thi kha ka nuom takzet. Ka ngaituona kha a pik ȇm ȇm. Ka ngaituona po po a ding chun chuh ka iengkim hi a sieletder(totally depraved) tah a. Thi tawp lang ieng ngaituona nei ta lo chu ka nuom tak zet. Ka hmakhuo ngaituona leiin ka ditthlangna tak khawm suol hnuoia a um tah, suol naw thlang ding chu a vȃng ka ti khawp el. Beidawngnahai tuoka suola lo tlu ta hai po po hai an ngaituo ding awm chuh ka tawnhriet pha hle.  Pathien neitu ni naw lang chu suola tlȗk theina hunṭha(chance) ni ngei a tih.

Ka pahai chun “lȃwmna le lungngaina hmuna Pathienthu ei hriethai chau bȃkin ami biek hlak, ei hrietna hai khȇlin ami biek ngai nawh. Chuleiin, Pathienthu hi tiem theinghil ngailo ding a nih.” tiin an min zirtir hlak a. “Ka naupa, I pa zirtirnahai che hi ngàithla la, I nu inchûktirna khawm nghatsan naw rawh. I lu cheimawitu tawnlairang nîng a ta, I rîng mawitu ṭhî ni bawk a tih. Ka naupa, mi suolhai zawr thlûkin um naw rawh. Ka naupa, anni lai ṭhang ve naw la, An lampui hraw ve naw rawh. Thil suol hnawtin ke an pên a, Thisen insuo dingin an kut a ṭuonrang.”(Thuvarhai bung 1) Hilai thute hi a hungin lang vuot vuot a. Ka hang ngaituo chieng chun, ka lungngȃina khan suola milo kei lȗt ta sien chuh ka lu cheimawitu ding tawnlairang hai khawm chu a va danglam awm ta ngei deh. Mithla’n sȗng le kuo hai hmel innui sieu sieu lai chu ṭapna’n a thlȃkbuok el ding ka zuk hmu chun a letlingin thlasietna’n an chang nȃwk ta lem a.

Hringnun harsatna in a mi maksan ring a um nawh a. Inhawi ti dinga ei I ringhai po po khawm hi inhawi ti muol reng reng an um nawh a. Khawvȇl hi chu nghawk aum e,,, thi pȃwt pȃwt tah inla tiin ei inhram zing zing hlaka. Zuk thi tak tak el ding hlak chu ei nuom bar si nawh. Mi fȃk ang fa phȃklo, mi sil le bil ang nei phȃk bawk lo, ei hrisel naw nȃk sapa taksa inrim kieng kienga nitin nisa suok zuia fȃk zawng ei ni tawla. Pathien hi lo nei kher naw inla lem chu khawvela hin damsan ei va neinaw ȃwm de aw ka ti hiel hlak. Pathien a inthawk thlamuongna ei nei lei tak hin a nih ama ringtuhai eiin suk hratna.

Pathien neitu chun harsatna, ieng ang ei tuok khawmin ei hmasuon ngam thei a, nghȃkhla takin beiseina leh ei la thlȋr thei hram hram hlak a nih. "A hmangainaa ka chȃwlin, Ka Pain a mi hriet; Thil ṭhatak a lo ni rawp hlak, Ka Pa remruot chu; A lungrila a ruotna chu, Keima ṭhatna ding; Lungngaina le lawmna hmunah, Hmangaina ka hmuh. Ka Pain ka ngaituo a hriet, A nau a enkawl; A kuom tieng a min pan hnai tir, Thlipui hrȃng laiin; Ka hnuoi beiseina inhniengin, Mitthli thla sienkhom; Ama chu kan hnemna a nih, Iengkima iengkim. Aw Ama chu ring tlat dingin, Ringna mȃwltakin; Pa hmangaina lawmum tak chun, Lungril a thlamuong; Ka lampui chu a chȃwlna tieng, A fe ti ka hriet; Lungawitaka Ama zui chu, A ṭha tak a nih.” Tie Pu. J H BURKE-in a phuok hin Pathienah lungawina le thlamuongna a mi pȇk hlie hlie hlak.. Pathienin a mi hrietna le a ma neitu eini na tak hi a vȃngnei thlȃk  ȇm ȇm hlak a nih.

“If you find Christ, you are immediately successful in life, but if you have all this world has to offer, and do not find God through Christ, your life is "empty and unsatisfactory".